Las mujeres que llevan los trenes en Galicia: «Nada como ir en la cabina de un tren»

A Ana Belén de Castro Merchán encántalle conducir, aínda que «non por cidade», esa é a verdade. Ten unha moto de 500 centímetros cúbicos e, se lle dan a elixir, prefire levar un tren da Coruña a Madrid que a Santiago e, se pode ser, que teña locomotora no canto de que a cabina vaia integrada no coche, como nos vehículos modernos. É xefa de maquinistas de Renfe e a semana pasado acudiu á Coruña a facer unha formación con mozas que, como ela, queren porse a cargo de un tren.

Ela, que se crío entre vías e sabendo moi ben como é unha estación por dentro, non tiña nos seus plans seguir os pasos do seu avó e do seu pai, ambos os ferroviarios, pero mentres estudaba Enxeñería Técnica Industrial, en Vigo, saíron prazas para entrar na Renfe e pensou que «por que non?».

«Eran postos para axudante ferroviario, o máis básico, pero pensei que, se conseguía entrar, xa ascendería. Presenteime no ano 2000 e, naquel momento, entramos 47 persoas e delas, cinco ou seis mozas nada máis. Das que entramos entón, a única que me fixen maquinista fun eu», resume Ana Belén, que asegura que na súa casa foi «un orgullo» que ela elixise seguir a tradición familiar.

Confesa que, naquel momento de decidir presentarse ao exame, non é que fose unha namorada dos trens destas que llo saben todo por pura paixón ao ferrocarril, pero que había visto que tanto o seu avó como o seu pai viviran «máis ou menos ben» así que ela aspiraba ao mesmo e, a día de hoxe, sabe que non se equivocou. «Eu non o cambio por nada. Volvería tomar a mesma decisión porque estou contentísima», resume De Castro, sabendo que se metía «nun mundo de homes» no que lle podería tocar vivir situacións de desigualdade ou de discriminación pero asegura que, no seu caso, non foi así.

O seu primeiro destino foi Barcelona e, aos cinco anos de traballar na estación, saíu unha convocatoria interna para ser maquinista. «Presenteime e aprobei, así que estiven de maquinista de proximidade en Barcelona ata 2010; despois, fun a Salamanca durante sete anos a trens de longa distancia, nocturnos, tren-hotel... con trens de locomotora, que a min gústanme moito», relata Ana Belén, que durante esa etapa, ía desde Lisboa a Madrid e a Irún. Entón, decidiu dar un paso máis na súa carreira e presentarse ao ascenso de xefa de maquinistas. A súa nova praza estaba na Coruña nos trens de longa distancia e, durante catro anos, estivo a formar a maquinistas para que aprendesen a levar os trens 106, que son os de alta velocidade que operan entre Galicia e Madrid. Máis tarde foise para Vigo porque a súa residencia está en Pontevedra e quedáballe «moito máis preto» para ir e vir a diario.

De Castro ten claro que non quere ascender xa máis no escalafón de Renfe porque os seguintes postos teñen máis que ver con despachos e burocracia que con trens, viaxeiros, quilómetros e docencia, que é o que a ela realmente apaixónalle do seu oficio.

Agora xa non percorre longas distancias na súa xornada habitual porque os xefes de maquinistas, ademais de ensinar a quen algún día relevaranlles no posto, o que fan son operacións «especiais», como conducir os trens no día da súa inauguración ou levalos dunha estación a outra para que se sometan a probas de taller.

En proceso de ser maquinista

Nese proceso de converterse en maquinista está agora Lucía Pérez Sousa, que ten 38 anos e é de Ourense. No seu caso, foi un amigo que fixo o curso o ano anterior o que a animou a presentarse, aínda que recoñece que sempre sentira curiosidade por como sería traballar en Renfe. Así que, en canto soubo que había un proceso aberto, deixou en pausa o curso de desenvolvemento de aplicacións informáticas que estaba a estudar para darlle unha oportunidade á profesión de maquinista, unha experiencia que non nega que está a ser intensa porque ten que aprender «moita materia» nun período de tempo bastante curto, pero que tamén lle resulta emocionante.

«O que máis me atrae desta opción é o cambio total que daría a miña vida polo cambio que supón ante a rutina dun traballo con horarios fixos, pero tamén o saber que é un traballo que leva unha gran responsabilidade e que en si me permitiría achegar algo á sociedade», admite Lucía, que se despraza en tren practicamente «todos os días» para asistir ás súas clases en Santiago desde Ourense.

«O tren foi sempre o meu medio de transporte predilecto para viaxar e, neste momento, son máis consciente que nunca do moito que nos facilita a vida», resume esta estudante, que anima a quen se estea pensando se dar ou non o paso para prepararse para ser maquinista, a que o fagan. «Eu diríalles que vaian a por todas. Vale moito a pena e xa non só polo moitísimo que se aprende, senón tamén porque nada se compara á sensación de ir na cabina dun tren», resume esta moza para a que traballar en Galicia sería «un soño», aínda que non pecha a porta para facelo noutro lugar, porque cre que sería unha experiencia que a enriquecería tanto persoal como profesionalmente.

De acordo con ela está Ana Belén, a quen lle encanta a sensación de saír da estación nunha punta do país e de chegar, horas despois, á oposta e, polo camiño, ver montañas, costa, prados, choiva, sol, neve, vento.... e todo, a gran velocidade. Ao seu favor ten tamén que, en todos estes anos nunca tivo un accidente grave, nin arroiou a ninguén, así que, os seus peores días nada teñen que ver coa perda de vidas, senón con algún que outro atraso.

Na cabina dun dos trens que fai normalmente o percorrido A Coruña-Vigo hai unha chea de pantallas, botóns —uno ata, dun calientapiés— que conecta ao persoal que está dentro coa pasaxe, dous teléfonos como os de antes, co seu cable negro enroscado, e varias pancas no posto de mando. Este panel cambiou e evolucionou moito co paso dos anos, desde que De Castro sentou na locomotora dun tren por primeira vez.

«Hai un vehículo que eu estou autorizada a conducir, o 596, ao que chaman Tamagotchi, porque é moi pequeniño, como un autobús, e ese vai con marchas, cuns palitos vas metendo primeira, segunda... pero agora, tanto os vehículos diésel como os eléctricos xa non son así e é o propio manipulador de tracción-freo o que fai que haxa máis ou menos intensidade, como nun coche automático», explica a xefa de maquinistas.

Tanto ela como Lucía cren que, aínda que a profesión está eminentemente masculinizada, é un oficio para todas aquelas persoas ás que lles gusta conducir e saber de trens, independentemente do seu xénero. «En Barcelona e Madrid aínda hai bastantes mozas, pero cando cheguei a Salamanca era a única dun total de aproximadamente sesenta maquinistas e era a primeira que chegaba a esa estación en toda a súa historia, nunca tiveran unha muller maquinista. Cando cheguei preguntaban que que tal a moza e se sabería facelo ben. Ata en Madrid, cando me collía o taxi para levarme ao hotel, algún condutor preguntábame se non me daba medo ser maquinista e ir a 200 quilómetros por hora», recorda Ana Belén. A esas cuestións ela sempre contestaba o mesmo: «e por que?» porque ela non lle ten medo á velocidade, así como outras persoas, homes ou mulleres, poden telo.

Pero, a pesar de ser a diferente, sempre se sentiu «moi ben» en Renfe. Actualmente, en toda España hai 656 mulleres por 5.612 homes. Aínda que a paridade está moi lonxe aínda, cada vez son máis as mulleres que optan por facerse maquinistas. «Hai catro mozas na Coruña para os trens de Longa Distancia e outras catro en Vigo», conta Ana Belén, entre as súas compañeiras.

A súa presenza na escola vai en aumento, pero aínda están en clara minoría. «En Vigo hai unha moza que era de talleres e que fixo o mesmo que eu, dentro da empresa, preparouse para ser maquinista. O resto veñen todas por familiares porque, se non o tes preto, nin che decatas de que hai esta opción», explica Ana Belén, que non nega que o traballo de maquinista non é para todo o mundo, porque require «unha responsabilidade bastante grande», porque, ás veces, hai que baixarse do tren «en plena vía» xa sexa de día ou de noite para saber por que o vehículo non vai como debería e hai quen prefire non facer esas tarefas. «O esencial é ter calma porque cando pasa algo empezan a soar os teléfonos e as preguntas e hai que saber priorizar, para min, é importante avisar aos viaxeiros do que pasou porque se teñen información van estar máis tranquilos e, despois, intentar arranxalo canto antes e pedir axuda cando sexa necesario», explica De Castro, que se acorda dunha viaxe en que que se tivo que baixar en plena noite do tren porque viu que perdera o freo e, xunto a un mecánico de Talgo que ía con ela, conseguiron darse conta de que a avaría non era tan grave como podería parecer.

«Resulta que unha pedra había rebotado e movera a chave do aire. Metémonos/Metémosnos debaixo do tren e escoitamos a fuga, con tanta sorte que nin sequera se rompeu a tubaxe», rememora Ana Belén, que recorda tamén a viaxe inaugural do tren de alta velocidade que unía Vigo con Madrid. Ela ía na cabina e, ao chegar a Ourense, viu que a cousa pintaba mal. «Estivemos hora e pico tirados, coa prensa, cos viaxeiros, tivéronnos que remolcar... pasámolo mal, pero non foi máis que iso, é unha anécdota», di agora entre risas.

Tanto De Castro como Pérez, aínda que estean en momentos moi diferentes da súa carreira, teñen unha cousa moi clara, que non hai nada como ir na cabina dun tren. E é que, o que para elas pode ser un simple día de traballo, para algún dos seus viaxeiros pode ser o traxecto que lles cambiou a vida.

Subscríbeche para seguir lendo